MaPulana

Mayelana Wikipedia

I Pulana noma Mapulana, Uyi ephansi esigangeni Zulu-Tswana uhlanga atholakala engxenyeni esenyakatho-mpumalanga Mpumalanga futhi mpumalanga Limpopo izifundazwe.Ulimi lwabo lubizwa ngeSepulana (SeKutswe nePai) futhi lubhekwa njengolimi lweqembu lolimi lwesiSuthu saseNyakatho.

Indawo lapho kuhlala khona abakwaPulana ibizwa ngokuthi iMapulaneng, isuka emfuleni iCrocodile eningizimu ize ifike emngceleni waseSwazini (Mapulana waseMashego) isuke eNgwenya iye Olifants River enyakatho, izintaba zaseLebombo empumalanga futhi ibandakanya nedolobha lonke iHazyview, Lepunama ( Nelspruit ), Sabie, Graskop, Hoedspruit, Barberton, Lydenburg futhi Dullstroom entshonalanga.Ngolimi lwesiPulana noma iSepulana, uMapulaneng usho ukuthi "Indawo yabantu bakwaMapulana"; lesi sizwe sithola igama laso kumholi waso ongumsunguli, uLepulana owagcina eguqule igama lakhe laba nguChiloane. UMapulana uyinzalo kaMorolong kanti imvelaphi yabo ingabuyela emuva eKgalagadi ngaphambi kokuba bayohlala eThaba Chueu, okuyindawo esempumalanga yeLesotho kanye naseShakwaneng (Carolina) ngeminyaka yama-1500.UMapulana waseMatshwe ngathola igama labo kumholi wabo uPulane futhi bangamahlumela ama-Amazizi futhi bangabokudabuka kabeNguni .

Umlando[hlela | Hlela umthombo]

Imvelaphi kaMaPulana nomlando wokuthi sekunesikhathi esingakanani behlala endaweni enkulu yeMapulaneng kuyisihloko senkulumompikiswano eshubile.Ucwaningo lukhombisa ukuthi kunamaqembu amathathu akwaMapulana, aMapulana akwaMohlomi angamaBakwena kanye noMapulana wokuqala ukuhlala eThaba Chueu, uMapulana waseMatshwe I, wasePulane angama-Amazizi futhi ayehlala ngasemfuleni iTugela futhi kamuva ajoyina elinye iMapulana eThaba Chueu.AbaMapulana bakwaChiloane abangabokudabuka eBarolong futhi bashiya isizwe esikhulu saseBarolong ngesikhathi sokubusa kukaTau.INkosi yakwaMapulana uMalele yayinamadodana amabili avelele, endala kwakunguMorale owaziwa ngoChiloane jnr noMashego. Laba bobabili babengamaqhawe angcono futhi behlonishwa kahle ngabalandeli babo.Kwaqubuka ingxabano eshubile phakathi kwalezi zelamani ngenxa yowesifazane osemncane okwakuthiwa ungumzala wabo kanti ingxabano yafihlwa abomndeni wasebukhosini yatshela abantu ukuthi abazalwane balwela isibaya samabele (seshego sa mabele) Ngemuva kokubona ukuthi abantu esekela umfowabo omdala, uMashego wahamba nabalandeli bakhe wayozinza ngaseBakwena kulokho okukhona namuhla iSwazini futhi wazihlukanisa nesizwe esikhulu sakwaMapulana.UChiloane noMashego bobabili bahlonishwa njengamakhosi akwaMapulana kanti uChiloane nguyena ophakeme.AbakwaMapulana baseChiloane babehlala ePhageng (Empakeni) eningizimu empumalanga yeNelspruit kanye nomfula iLepunama (Nelspruit) kanti uMapulana waseMashego wayehlala eMotsheteng (Emjindini, eBarberton lapho umzukulu kaMasoyi II kaMashego angcwatshwa khona) Isazi-mlando seMaPulana uMoses Mashego usitshela "Babenamakhosi amabili, uMashego noChiloane, bonke abanye babeyizikhonzi nezinduna."

NgoDisemba 1864, aMaPulana anqoba amaSwazi empini yaseMoholoholo ngaphansi kobuholi bezinduna ezine, uMaripe Mashile, uChiloane noMohlala, noSekakole Maatjie owayeyiqhawe elinesibindi futhi eyisangoma.AbaBaPedi abangaphansi kweNkosi uSekhukhune benqabile ukusiza futhi abakwaMapulana bavikela inqaba yabo yezintaba zaseMoholoholo ekuhlaselweni amaSwazi okwakuthunyelwe yiNkosi uMswati II.AbakwaSwazi babhujiswa kwathi owokuqala ukubhekana nokushona kwabo esiqongweni sentaba kwakungumfowabo omncane wenkosi yaseSwazini uZimase.Amatshe aguqulwa ukuze avikele isitha, futhi ukuhlaselwa okuningi enqabeni yabo kwaxoshwa.Amathambo abantu abalimele eSwazini agcwala intaba isikhathi eside ngemuva kwalokho.Umfula ongaphansi kweNtaba waqanjwa ngokuthi iMotlasedi (iKlaserie)

Kunezinganekwane phakathi kukaMaPulana mayelana nesibindi nobuhlakani bukaSekakole (owayesevele eyikhehla) empini yaseMoholoholo.Kuthiwa ubephethe izibhamu abezithengisile, futhi wenza imilingo eminingi ukujabulisa amasosha aseSwazini ngenganekwane eyodwa ephawuleka ngendlela aziphendula ngayo waba yindlwana yokudida isitha sakhe abaleke.

Amasiko Namasiko[hlela | Hlela umthombo]

Inkolo[hlela | Hlela umthombo]

Njengamaqembu amaningi oSuthu-Tswana, uMaPulana ukholelwa kuBadimo (okhokho).Uma benza ukukhulekelwa kwabo kokhokho (go phasa badimo) babhekana nokuya eShakwaneng, ebheke empumalanga.Akekho unkulunkulu oyedwa kepha wonke amadlozi noma imimoya iyahlonishwa.Ukushweleza nemimoya oyidingayo ngezikhathi ezithile.Ngesikhathi seminikelo kwenziwa ubhiya bendabuko futhi isilwane (imbuzi / inkukhu / inkomo) kufanele kuhlatshwe.Elinye igazi lesilwane esihlatshiwe kanye nelinye ubhiya lithelwa ku-legandelo (ipulatifomu yomhlatshelo) njengokunikela kwimimoya.Ilungu eliphezulu kakhulu lomndeni elikhona kulo mhlatshelo libiza amagama amadlozi ngokwezigaba ezihambisana nokushaywa kwezandla kwamanye amalungu omndeni.Isihlahla se-Mmalo (Coral) sivame ukutshalwa endaweni yesikhulumi.

Umuthi[hlela | Hlela umthombo]

Imithi yesintu ibilokhu futhi iseyinto ekhethekile kaMapulana.Lokhu kungabangelwa isimo sezulu esishisayo saseMapulaneng esenza amakhambi akhule ngobuningi. Imithi yesintu ikhishwa uDingaka (odokotela bendabuko).Ukuze umuntu abe ngudokotela wendabuko kumele aqeqeshwe kanzima nangesikhathi eside ngaphansi kweGobela (Guru).Udokotela oqeqeshwayo wendabuko ubizwa ngokuthi yi-letwasane (Sangoma).Ukwenza imvula nakho kwakungokukhethekile kukaMapulana.

Ukuthwasa[hlela | Hlela umthombo]

UMapulana uqala ubusha babo ebufazini nasebudodeni.Isikole sokuthwasa (koma) senziwa ebusika.Imikhuba yezikole zokusoka ibonakaliswa ngokufihla.Abafana abaqale ukuthwasa ndawonye bazoba ngamabutho afanayo emphato / moroto (webutho).Kukhona uhlelo oluningiliziwe lokwehlukanisa ibutho lesinye ngokususelwa ekutheni iqembu laqalwa nini.Umuntu ongazi lutho "akakwazi ukuvakashela" isikole sokuthwasa lapho sesisesikhathini.Amagama eMephato ya badika nguMatuba, Mangana, Magakwa, Madingwane, Mankwe, Maakwa,. Madisha, Makgola, Madikwa, Manala, Magolopo. Njengoba kungalindelwa abesifazane abanayo imibuso.

Uhlelo lomndeni[hlela | Hlela umthombo]

UMapulana unohlelo lwezigaba, olwaziwa ngeDikgoro (Clans lit. "kraals").Kukhona labo abavela ku-Kgorong e ezinkulu (clan ephakeme) noma Kgorong ea nyana (low clan).Labo abavela kuKgorong e ezinkulu bangabantu begazi lasebukhosini noma bazalwa kunkosikazi omkhulu futhi kulindeleke ukuthi babe dikata-pele (abaholi) ngesikhathi semikhosi yokwethwasa.Lolu hlelo lusetshenziswa futhi kwi-go loma maraka (umkhosi wokuvuna kokuqala) nangesikhathi sokutshala.

Izizinda eziyinhloko zaMaPulana yilezi bagaMashego, bagaMalele, bagaMogane, bagaChilwane, bagaNonyane, bagaMashile.Bobabili uMashego noMalele bangamakhosi endaweni yaseBushbuckridge, uChilwane uyinduna endaweni yase-Acornhoek nasePilgrem Rest kanye noMogane noNonyane endaweni yaseGraskop naseSabie kanye noBagaMashile eMatibidi kuya eLydenburg.UMapulana unezinduna ezimbili eziphezulu bagaChiloane noMashego Masoyi.Inkosi eyinganekwane yengxenye ethile kaMapulana ingcwatshwe eMmadiokane (Manaledi) Village eBotswana ngemuva kokufuduka isuka eMmalebogo nomndeni wayo waseBa ga Mogoma kukamalume wayo uKgungu Disikalala.

Umshado[hlela | Hlela umthombo]

Umndeni womfana wawukhomba umndeni lapho kwakufanele umfana ashade khona.Umfana wabe eseqola intombazane ehlangabezana nokuthanda kwakhe kulowo mndeni okhethiwe. Kokunye umfana ubekhomba intombazane yakhe.Ngazo zonke izinhloso, umshado wahlelwa njengoba imindeni inikela ngezibusiso zayo ngemuva kwesigcawu.Umndeni womfana uxoxisane ngodikgomo tsa bogadi okumele ukhokhelwe umndeni wentombazane.Isithembu sasenziwa.Unkosikazi wokuqala nenzalo yakhe babephethe isikhundla esiphakeme.Ifa lidlula kunkosikazi wokuqala ngaphambi kokudluliselwa kunkosikazi omncane kanye nenzalo yakhe.

Ukuqamba igama[hlela | Hlela umthombo]

Lapho izingane zizalwa "ba ya relela" (zithola igama lokhokho wazo).Uma igama lomuntu othile kunguThadishe, ngokwesibonelo, angaba nguThadishe 6. Ogogo nobabekazi bakayise bayazi ukuthi yiliphi igama abazolinika ingane.Lokhu bekuvame ukwenziwa ngemuva kokubonisana noNgaka ozobatshela ukuthi ngubani ozalwa kabusha ngokuzalwa kwengane.Lapho ingane ingalali noma igula, ikhonjwa enyangeni ngugogo wayo noma ubabekazi wayo.Ugogo uzomemeza athi: "mogwera wa go ke yela, gola o reme diphate, o tshware lerumo noma lwe dintwa!" (Kukhona umngani wakho / Umngani wakho yinyanga, khulisa futhi usike izihlahla (ukhuni), khula, thatha imikhonto ulwe izimpi! ).Empeleni, khula ube namandla.

Imfuyo[hlela | Hlela umthombo]

ILeruo (imfuyo) neMashemo (umhlaba okwakulinywa kuwo) bebehlukanisa umuntu ocebile nendoda empofu.Umhlaba wawungowabo bonke abahlali bendawo futhi uNduna wabela indawo yokulima.Indawo yokudla kwamadlelo yayihlangene.Uhlelo lokuqashwa komhlaba kwaMapulana lwalungukuthi umhlaba wawungathengwa noma uthengiswe.IDipholwane (umdlalo) ibizingelwa ukudla, ukwelapha noma imigubho.

Ikhalenda[hlela | Hlela umthombo]

Ikhalenda likaMapulana lisebenza ezinyangeni zenyanga, lapho kuqala ukugqama kwenyanga kube wusuku lokuqala lwenyanga.KuSePulane igama kgwedi (inyanga) lisho nenyanga.Ukuma kwenyanga nokukhanya kwayo kungafundwa ukunquma ukuthi izimvula zizokuwa nini.Unyaka uqala lapho izimvula zokuqala ziqala ngoSepthemba noma lapho izitshalo ziqala ukuqhakaza.Ngakho-ke, uSepthemba wunyaka omusha.

Unyaka Omusha umemezela ukuqala kwenkathi yokutshala izitshalo ezikhiqiza ukudla okuyisisekelo kwaMapulana.Ukutshala bekuvame ukwenziwa ngokobudala bomndeni, izinhlekelele zakhula kuqala kuqala kanti ezinye ziyalandela.UMabele (umbila namabele) batshalwa kuqala, uDintlu (jugobeans) agcine.Ezinye izitshalo ezinjengoMjumbula (umdumbula), iMathape (i-colocasia), iMatlapala njll zitshalwa nganoma yisiphi isikhathi sonyaka.

Lapho izitshalo sezikulungele ukuvunwa, umdala womndeni uzokhetha ukukhetha okuncane kwesivuno.Uzobiza amagama amadlozi bese enikela isivuno kubo.Lonke ilungu lalowo mndeni lizokwenzelwa ukuba liqhume kulokho okukhethiwe okuncane.Lokhu kuzoba umkhosi wokuvuna kokuqala.Akuvunyelwe neze ukudla noma ikuphi ukukha ngaphandle kokuthi lezi zinqubo ezibizwa nge-go loma (to nibble) zenziwe.

I-Etymology kanye nophawu[hlela | Hlela umthombo]

Igama elithi MaPulana lisho ukhokho ovamile ogama lakhe linguLepulana, igama lakhe libhekisa ekulandiseni okuyindumasi kwamakhono akhe okwenza imvula.ULepulana wayaziwa nangokuthi uChiloane.

Uphawu lwe- totem lukaMaPulana yingonyama .

Insimu[hlela | Hlela umthombo]

Iningi likaMaPulana lihlala kule ndawo kusuka eHoedspruit kuya eHazyview namaphethelo.Le ndawo enkulu njalo ibizwa ngokuthi "iMapulaneng" okusho ukuthi "Indawo yabantu bakaPulana (Lepulana)".Emazweni awo yokhokho ngokomlando, Nokho ayesuka Klaserie (enyakatho Hoedspruit enyakatho kuya kwaze kwaba seningizimu njengoba eMbombela (Nelspruit) kuhlanganise namuhla Graskop, Sabie futhi Ohrigstad .

Kukhona nesibalo esikhulu sabakwaMaPulana abahlala eMabopane, eWinterveld naseKlipgat enyakatho nentshonalanga yePitoli kanye naseDaveyton empumalanga yeGoli lapho kukhona umgwaqo oqanjwe ngoMaPulana.Amanye amadolobhana akwaMapulana afaka phakathi [[Chochocho] Lilydale, Cottondale, Dwarsloop, Mariti, Mgandusweni, Manyeleti, Lephong, Moloro, Matibidi, Leroro, Greenvalley, GaJosefa, Jerusalema, Oakley, Rolle, Wales, [1] ]

Abantu abaqaphelekayo bomdabu kaMaPulana[hlela | Hlela umthombo]

  • UDavid Nyathi - Umdlali webhola lezinyawo.
  • UPenny Lebyane - Ubuntu bezindaba
  • UNicolette Mashile - Ubuntu beMedia

Izinkomba[hlela | Hlela umthombo]

  1. Illustrated History of South Africa