Tendai Biti

Mayelana Wikipedia

UTendai Laxton Biti (owazalwa ziyisi-6 kuNcwaba 1966) usopolitiki waseZimbabwe owasebenza njengoNgqongqoshe Wezezimali waseZimbabwe kusukela ngo-2009 kuya ku-2013.Ulilunga ledale lephalamende eHarare East Constituency njalo usengumsekeli kamongameli weMovement for Democratic Change.Uke waba nguNobhala Jikelele weMovement for Democratic Change kanye namaqembu ezepolitiki alandela iMovement for Democratic Change – uTsvangirai (MDC-T) kanye nelungu lePhalamende laseHarare East waze waxoshwa eqenjini waphinde wakhishwa ephalamende phakathi. 2014, ngaphambi kokuwina isihlalo futhi ngo-2018.

Isiqalo sokuphila[hlela | Hlela umthombo]

UBiti wazalelwa eDzivarasekwa, eHarare, yena umdala emndenini wabantwana abayisithupha.Kusukela ngo-1980 kuya ku-1985 wafunda eGoromonzi High School, lapho aqokwa khona njengesekela lomfana ngo-1985. Wabhalisa eUniversity of Zimbabwe Law School esanda kufunda ngomnyaka ka1986.Ngo 1988 lo 1989, uBiti wayengunobhala jikelele weUniversity of Zimbabwe Student Representative Council, uTerry Mhungu engumongameli weSRC, owakhokhela ukutshengisela kwabafundi bekhalala ukuhlukuluzwa kukahulumende ezifundweni.Ngemva kokuqeda isikole, wajoyina inkampani yoMthetho i-Honey and Blackenberg, lapho aba khona umlingani omncane kunabo bonke eneminyaka engu-26. UBiti washonelwa nguyise esanda kweva eminyakeni engu-30.

Umsebenzi wezombangazwe[hlela | Hlela umthombo]

Ngo-1999 wasiza ekutholeni iMDC. Wakhethwa ukuba lilunga ledale lephalamende endaweni yeHarare East ngomnyaka ka2000.EPhalamende Lesihlanu uke wasebenza njengelungu leKomidi lePhalamende lezoMhlaba, ezoLimo, ukuThuthukiswa kwamanzi, iMithombo yaseMakhaya kanye nokuhlaliswa kabusha kanye nelezokuvikela kanye nezasekhaya.NgoMashi 2005 wasigcina lesi sifunda.Usebenza kuPortfolio Committee on Budget, Finance and Economic Development kanti njengamanje unguNobhala Jikelele weMDC.Emsebenzini wakhe wezomthetho uBiti useke waphatha amacala ezisebenzi kanye lamalungelo oluntu emele inhlanganiso ezinkulu zezisebenzi ezifana lePost and Telecommunications Trade Union.

Wabotshwa ngomnyaka ka 2007 labanye abanengi okugoqela umkhokheli weMDC uMnu Morgan Tsvangirai ngemva komkhuleko owenzelwe elokitshini leHarare eHighfield.

Mhla ziyi-16 kuNhlangulana wezi-2007, uBiti noWelshman Ncube bahlangana noNgqongqoshe wezoBulungiswa uPatrick Chinamasa kanye noNgqongqoshe wezabaSebenzi uNicholas Goche, ePitoli, eNingizimu Afrika.UMongameli Thabo Mbeki weSouth Africa, okhethwe yinhlanganiso yeSouthern African Development Community, nguye okhokhela izingxoxo zokuthi kuqedwe izijeziso ezibekwe inkokheli zeZANU-PF leziphathamandla zikahulumende eZimbabwe.

ukhetho lwango-2008[hlela | Hlela umthombo]

UBiti waphinda wakhethwa ukuthi abe sedale lephalamende eHarare East ngokhetho lukaMarch 2008 .Ngokwemiphumela esemthethweni, uthole amavoti angu-8,377 eqhathaniswa nezi-2,587 ku- ZANU-PF.Esikhathini esilandela ukhetho, wahlala ngaphandle kweZimbabwe (ikakhulukazi eNingizimu Afrika), kanye noTsvangirai, phakathi kwesimo sangemva kokhetho esabonakala ngodlame olubi olubhekiswe kubalandeli beMDC. [1]

Ukuboshwa[hlela | Hlela umthombo]

UBiti wabuyela eZimbabwe mhla zili-12 kuNhlangulana 2008 waboshwa ngokushesha esikhumulweni sezindiza eHarare.Engakasuki eGoli uBiti uthe usezwile ukuthi uzabotshwa, kodwa uthi icala lakhe linye elokulwela intando kazulu wathi kumele abuye ukuze aphatheke kubandla leMDC. [2]Ngemva kokubotshwa kukaBiti, isikhulumeli samapholisa uMnu Wayne Bvudzijena uthe uzabetheswa icala lokuvukela umbuso kugwalo lweMDC olumayelana lokuguqula uhulumende. [3]Ugwalo lolu, obelubizwa ngokuthi, “The Transition Strategy” okuthiwa lwalotshwa nguBiti mhlaka 25 March, [4] lugoqela amacebo okuqilibezela ukhetho kucele leMDC. [4] [5]UBvudzijena uthe uBiti uzophinde abekwe icala lokukhuluma izitatimende ezingamanga "ezihlukumeza umbuso" ngenxa yokumemezela kwakhe imiphumela yokhetho ngaphambi kokuthi ikhishwe yiKhomishana yoKhetho. [3] [4]Umeli weMelika uMnumzana James McGee utshengise ukukhathazeka okukhulu emele uhulumende weMelika esithi ugwalo olukhulunywayo luyinkulumo engaphikiswanga ngenhlelo lezinjongo zeMDC; ngokusho kukaMcGee, enye inguqulo, eyedlulele kakhulu yombhalo yayikhona, kodwa yenziwa. [3]Igqwetha likaBiti laye lathi indaba ekhulunywayo yimgunyathi. [6]

Mhla zili-13 kuNhlangulana amagqwetha kaBiti athi kabavunyelwanga ukuhlangana laye, base befaka isicelo esiphuthumayo emthethwandaba weHigh Court ngelanga elifanayo.Ibandla leMDC lithi likhathazeke kakhulu ngenhlalakahle kaBiti laze lathumela ithimba enkambeni zamapholisa eHarare likhangelele ukuthola ukuthi ubotshwe ngaphi. [7]Uvele enkantolo ngomhlaka-14 Juni. [8]

Umuzi kaBiti wapeqululwa ngamapholisa mhlaka 16 June, lanxa amapholisa engazange akhiphe lutho endlini. [5] [9]Ummeli wakhe, uLewis Uriri, uthe uBiti uphenywe imibuzo amahora angama-24 agcwele ngemuva kokuboshwa kwakhe; Uriri uphinde wathi uzadinga idale leHigh Court ukuthi uBiti akhulule uBiti esithi ubotshwe okwedlula amahola angamatshumi amane lasitshiyagalolunye engalacala. [5]

UBiti uphinde wavela emthethwandaba mhlaka 18 June; nokho-ke lokhu kulalelwa kwahlehliselwa ngakusasa ngoba amandla ehlulekile, okusho ukuthi ukulalelwa kwakungaqoshwa. [10]Ubekwe icala ngoJuni 19. [4] [6]Ubhekane namacala amane: "ukuvukela umbuso, ukukhuluma amanga ahlukumeza umbuso, ukuthuka uMongameli Mugabe kanye nokudala ukungezwani phakathi kwamasosha". . [4] Abatshutshisi baphikisene ngokuphiwa kukaBiti ibheyili bebona ukuthi amacala abekwe wona mabi kakhulu okokuthi angagwetshwa.Abamangalelwa bafake isicelo sokuthi amacala ahoxiswe, kodwa ngomhlaka-20 Juni imantshi uMishrod Guvamombe wasichitha lesi sicelo, wathi ukholelwa ukuthi kukhona "okuzwakalayo ukusola ukuthi ummangalelwa wenze leli cala".UBiti uzophinde avele enkantolo ngomhlaka-7 Ntulikazi, uGuvamombe wayalela ukuthi ahlale esitokisini kuze kube yileso sikhathi. [6]

Mhla zingama-26 kuNhlangulana, uBiti wanikwa ibheyili yetrillion yamadola eZimbabwe ; kwadingeka nokuthi anikele ngamatayitela omuzi wakhe futhi ayobika emaphoyiseni masonto onke. [11]Ngokuhamba kwesikhathi amagqwetha kaBiti afake isicelo sokuthi abuyiselwe ipasi lakhe ukuze aphatheke kunkulumo phakathi kwamabandla akweleSouth Africa, okwabangela ukuthi ipasi lakhe libuyiselwe kuye mhlaka 9 Ntulikazi, okwamenza ukuthi ahambe.Ukhokhele iqula leMDC-Tsvangirai kunkulumo lezi, eziqale ePretoria mhlaka 10 Ntulikazi, lanxa ngokusho kukaTsvangirai inhloso yalokhu bekuwukubeka imibandela yeMDC-Tsvangirai yokuphatheka kungxoxo, hatshi ukuphatheka kuzo. [12] [13]

Uriri ucele ukususwa kukaBiti esitokisini ngoba bekumele kubekwe usuku lokuqulwa kwecala kanjalo nophenyo lwamapholisa seluphelile.Mhlaka 27 Ncwabakazi 2008, uChioniso Mutongi, umantshi eHarare, wasichitha lesi sicelo, wathi uBiti akakahlali esitokisini isikhathi eside ngokwanele ukuba asuswe esikhundleni. [14]

Ngo-2018 kulandela ukhetho lwaseZimbabwe olwalunezingxabano, waboshwa wanqatshelwa ukukhoseliswa eZambia. [15] [16] [17]

Ukuqokwa kuHulumeni Wobumbano Lwesizwe[hlela | Hlela umthombo]

Mhlaka 10 Nhlolanja 2009, umkhokheli weMDC uMnu Morgan Tsvangirai wamemezela ukuqokwa kukaBiti njengoNgqogqoshe Wezezimali kuHulumeni Wobumbano Lwesizwe .Lanxa engelambali eyaziwayo kwezemali lezomnotho, ingcwethi ezicubungulayo zithi uTsavingarai wayengelayo enye indlela nxa kukhangelwa isikhundla sikaBiti kuMDC.Phezu kwalokho, uyaziwa ngokuxoxisana kanzima futhi angaba ngumuntu ongcono kakhulu ukubhekana nomsebenzi womphakathi olawulwa yiZanu-PF.Wafungiswa kanye nabanye oNgqongqoshe mhla ziyi-13 kuNhlolanja wezi-2009 eHarare.

UkuBuyela emsebenzini wezomthetho[hlela | Hlela umthombo]

Mhlaka 20 Lwezi 2013, uBiti wamemezela ukuthi uzavula inkampani entsha yabameli.Le femu yayizosebenza ngokukhethekile emthethweni wezezimali wamazwe ngamazwe kanye nezindaba zomthethosisekelo wasekhaya.

UkuBuyela kwezombusazwe[hlela | Hlela umthombo]

UBiti waxabana loTsvangirai ngomnyaka ka2014, okwabangela ukuthi uTsvangirai amemezele ukuxotshwa kukaBiti ngoMpalakazi 2014.Ngomnyaka ka2015 uBiti wahlangana lamanye amalunga eMDC-T ayehlubuke kubandla leMDC-Renewal, waba ngunobhala jikelele walo.NgoMpandula 2015, iMDC-Renewal yasungulwa njengebandla elizimele, iPeople's Democratic Party, uBiti wakhethwa njengomongameli webandla elisha.

Ngo-2020, uBiti wagxeka ithimba lamalungu amathathu aseNingizimu Afrika elathunyelwa ukuyophenya ngokuhlukunyezwa kwamalungelo abantu lapho bebuyela ezweni labo bengakhulumanga namaqembu aphikisayo.

NgoFebhuwari 2019 walahlwa yicala lokwephula umthetho we-Electoral Act ngokumemezela ngokungemthetho imiphumela okwakuthiwa yokhetho lukamongameli lwango-2018 eZimbabwe. Wahlawuliswa u-$200.

NgoFebhuwari 2022, uTendai Biti, wavalelwa ngamahora ambalwa ekhankasela ukhetho eHarare, isikhulumeli sebandla lakhe.

Izithenjwa[hlela | Hlela umthombo]

  1. "Zim run-off set for June 27", Sapa-Associated Press (IOL), 16 May 2008.
  2. "Top MDC official arrested", Sapa-Associated Press (IOL), 12 June 2008.
  3. 3.0 3.1 3.2 "MDC's Biti 'will face treason charges'", Sapa-Associated Press (IOL), 12 June 2008.
  4. 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 "Biti Remanded in Custody", The Herald (allAfrica.com), 19 June 2008.
  5. 5.0 5.1 5.2 "Zim police seeks 'evidence' against Biti", The Star (IOL), 17 June 2008, page 5.
  6. 6.0 6.1 6.2 "No election for Zim's Biti", Sapa-AFP (IOL), 20 June 2008.
  7. Cris Chinaka, "War vets are ready for battle, says Mugabe", Reuters (IOL), 13 June 2008.
  8. "Biti appears in court", Sapa-Associated Press (IOL), 14 June 2008.
  9. Basildon Peta and Sapa-Associated Press-AFP, "Mugabe threatens another Tsvangirai arrest", The Mercury (IOL), 17 June 2008, page 2.
  10. Hans Pienaar and Xolani Mbanjwa, "Mbeki in Bulawayo amid election fears", The Star (IOL), 19 June 2008, page 1.
  11. "MDC Biti out on bail", Sapa-AFP (IOL), 26 June 2008.
  12. "Zimbabwe opposition, gov't talk in South Africa", Associated Press (International Herald Tribune), 10 July 2008.
  13. Nelson Banya, "Zimbabwe opposition denies negotiations started", Reuters (International Herald Tribune), 10 July 2008.
  14. "Biti's Application for Removal from Remand Thrown Out", The Herald (allAfrica.com), 28 August 2008.
  15. "Zimbabwe opposition's Tendai Biti charged after asylum bid fails"
  16. "Tendai Biti: Zambia denies Zimbabwe politician asylum" - BBC News
  17. "Tendai Biti, Zimbabwean opposition official, denied asylum, is being deported" - Washington Times