Jump to content

Emangweni (Empangeni)

Mayelana Wikipedia
Empangeni
Street in Empangeni
Street in Empangeni
Empangeni is located in KwaZulu-Natal<div style="position: absolute; z-index: 2; top: Expression error: Missing operand for *.%; left: -638.9%; height: 0; width: 0; margin: 0; padding: 0;">
Empangeni
Country South Africa
Province KwaZulu-Natal
District King Cetshwayo
Municipality uMhlathuze
Main Place
Established {{{established_date}}}
Uhulumeni
 • Councillor
Ubukhulu[1]
 • Jikelele 154.47 km2 (59.64 sq mi)
Inani labantu (2022)[1]
 • Jikelele 110,340
 • Iqulu 710/km2 (1,900/sq mi)
Racial makeup (2022)[1]
 • Black African 61.3%
 • Coloured 2.8%
 • Indian/Asian 5.7%
 • White 31.9%
 • Other 0.2%
First languages (2022)[1]
 • Zulu 64.5%
 • English 22.9%
 • Afrikaans 18.6%
 • S. Ndebele 1.3%
 • Other 2.7%
Isikhathi sendawo SAST (UTC+2)
Postal code (street) 3880
PO box 3880
Area code 035

Indawo yaseMangweni ingenye yezindawo ezinamadolobha amakhulu atholakala esifundazweni sakwaKwaZulu-Natal, eNingizimu Afrika. Le ndawo yakhele izindawo eziningi zasemakhaya ezinye eziqanjwe ngezibongo zamakhosi abusa kuyo le ndawo. Isibonelo, kweSakwaMthethwa nakwesakwaBiyela. Idolobha elitholakala kuyo le ndawo njengamanye amadolobha amaningi esifundazweni nasezweni libizwa ngayo belu iMpangeni. Leli ndawo itholakala ciishe kumakhilomitha angalinganiselwa kwayi-157 enyakatho yedolobha iTheku, bese iqhela ngamakhilomitha ayishumi nesithubha eChwebeni elikhulu elitholakala edolobheni laseRichards Bay. Umgwaqo omkhulu u-N2 uhamba empumalanga ukusuka e-Empangeni uhlangana ne-John Ross Highway (R34) ehlanganisa i-Mpangeni neRichards Bay.

Isimo sezulu salendawo singasilinganiselwa kwesinga-28.4 °C ehlobo no-14.5 °C ebusika. Izakhamuzi zendawo zithi leli dolobha kalibazi ubusika lobu obubanda ngendlela engachazeki, njengoba izinga lokushisa lingavamile ukuba phansi kakhulu.

Umlando ngalendawo[hlela | Hlela umthombo]

Umlando omningi wezindawo KwaZulu Natal waphanjaniswa ngabelungu abafika kulelizwe base beqala ukubhala umlando ngezizwe nangokuhlala kwazo. Ekubhaleni kwabo ngemlando yezizwe nokuhlala kwazo kuningi okwabe sekuphambana okunyekwakho kungumlando wazo izizwe. Lokhu kungabalwa namagama izindawo eziningi ezaziqanjwe ngawo. Indawo yaseMangweni lena eseyaziwa ngeMpangeni namuhla kayifikanga nabelungu kepha bayifica ivele ikhona futhi ivele ihlala abangu ngaphazu kwakho konke inegama layo eyayiqanjwe lona. Ngokungakwazi ukubhala kwabelungu isiZulu amagama amaningi abhaleka aphambana nokunamuhla kunzima ukuqonqa ukuthi amanye amagama ababe sebewaqamba izindawo ayesho noma echaza ukuthini.


Ukuqambeka kwendawo yaseMangweni kusuka ngesikhathi kusabusa iSilo uCetshwayo. INkosi uCetshwayo yabe ikhulele ezigodlweni zikayise iSilo uMpande nokwathi uma idlondlobala yazazi ukuthi ukuthi yizigodlo zikayise. Esokuqala kwaba iseMlambongwenya lapho yazalelwa khona unina iNdlovukazi okaNgqumbazi Zungu. Ngakhoke isigodlo sikayise uMlambongwenya kwaba esakhe ngokukhothama kukayise uMpande. Wathi esuka wabe esakha esakhe ezansi noMhlathuze wasibiza ngokuthi kuseMangweni. Usakha nje usenokuhlala kwaNobamba emzini kayisemkhulu uJama. Kwathi ngemuva kwesikhashana wathutha wasakha lapho saziwa khona njengamanje emathafeni afulathele izintaba zaseHlophenkulu.


Ngo-1851, i- Norwegian Missionary Society isiteshi sezithunywa zevangeli (Missionaries) ngenhla komfula uThukela.[2] Lo msebenzi kamuva wathunyelwa Eshowe, amakhilomitha angu-61 enyakatho-ntshonalanga. Ngo-1894 kwamiswa isikhundla sobumantshi. I-Zululand Railway yafika kuleli dolobha ngoJanuwari 1903 futhi yahlanganisa le ndawo neDurban ne-Eshowe.[3] Uhulumeni watshala izihlahla ze-i-eucalyptus ngo-1905 njengengxenye yokutshala izingodo zokuhlola indawo. Ukutshala kwaba yimpumelelo futhi kwaholela ekutshaleni ngezinga elikhulu endaweni yasogwini. Ngo-1906 i-Empangeni yaba idolobhana.[4] Ukwanda okusheshayo kwaqala lapho kwakhiwa isivinini sikashukela eFelixton. Ukwakhiwa kwe-Empangeni Sugar Mill kubeke indawo endleleni yokuthuthuka okusheshayo. I-Empangeni yamenyezelwa ngokusemthethweni njengedolobha ngo-15 January 1931 futhi yamenyezelwa njengedolobha ngomhla ka-13 October 1960.[5]  

EMangweni ngesikhathi sodlame[hlela | Hlela umthombo]

Ngalesi sikhathi eMangweni kwakuseyidolobha elincane, i-eMangweni yaba izihloko ekuqaleni kwawo-1980 ngesizathu esibi kakhulu. Umbulali onobudlova uSimon Mpungose wayethusa izakhamuzi zase-ngesikhathi sokubulala kwakhe ngobudlova. UMpungose owaneminyaka engu-35 ubudala wanikezwa igama elithi 'Hammerman' ngoba wayegqekeza amakhaya ebusuku futhi abulale abahlali ngesando ngaphambi kokuba abaphange impahla yabo.[6] Lapho ethetha icala ngoNovemba 1984, ngokushesha ngemva kokuboshwa kwakhe ngalowo nyaka, inkantolo yase-Mangweni yatshelwa ukuthi uMpungose wahlasela abanye abantu abaningi ngesikhathi sokuphanga okunobudlova, kodwa akazange athinte izingane zezisulu zakhe. Phakathi nokuqulwa kwecala uMpungose wathi wayefuna ukufa njengoba ayephila kanzima, ngezenzo zabantu abangaqondi isimo sakhe.

Inkatholo yaseMangweni yamgwebela ukuba alengiswe, lapho uMpungose waphosa khona isudi yakhe eluhlaza okwesibhakabhaka endaweni yomphakathi, wamemeza, esongela ngokuveza isitho sakhe sangasese phakathi enkantolo ngaphambi kokuba aboshwe izandla ngozankosi. Walengiswa ngemva konyaka ngoLwesihlanu, ngoNovemba 29, 1985 ePitoli.[6]

Izibhelu Zango-2021[hlela | Hlela umthombo]

I-Mangweni yayingelinye lamadolobha alimala kakhulu ngeziphithphithi kanye nokuphanga okwalandela okwaqubuka ezingxenyeni zaseNingizimu Afrika ngenyanga kaNtulikazi ngonyaka we- 2021. Amabhizinisi amaningi awazange avulwe kabusha ngemuva kokubulawa.

Imfundo[hlela | Hlela umthombo]

Indawo yaseMangweni inezikole eziningi ezihlonishwayo esifundazweni sakwaZulu Natal kanti futhi ibuye ibe nezikhungo zefundo ephakele okungabalwa amaKolishi (Colleges) kanye neNyuvesi yaKwaZulu (University of Zululand) enezimpiko ezimbili olunye lukwaDlangezwa bese olunye luba sedolobheni laseMadlanzini (Richards Bay).

Izikole[hlela | Hlela umthombo]

  • Isikole Esiphakeme sase-Empangeni {EHS}
  • Isikole Esiphakeme SaseMevamhlophe
  • I-Empangeni kaSt Catherine
  • I-Old Mill High School {OMS}
  • I-Richem Secondary
  • I-Felixton College
  • Isikole Esiphakeme SaseKhombindlela {KHS}
  • Isikole Esiphakeme Sobuchwepheshe Sase-Ehawini
  • Isikole Esiphakeme SaseThanduyise
  • ISikole Esiphakeme SaseNongweleza
  • Isikole Esiphakeme Sase-Amunangwe
  • Isikole Esiphakeme SaseMatshana

Izikole zabaqalayo[hlela | Hlela umthombo]

  • IGrantham Park
  • I-Hewelland
  • Isikole Sokulungiselela sase-Empangeni
  • Isikhungo Sezemfundo sase-Empangeni
  • Isikole sobuKristu sase-Empangeni
  • Isikole samabanga aphansi sasePhesheya
  • Isikole samabanga aphansi saseThembelihle
  • Isikole Esiphansi SaseNqutshini
  • Isikole Sezimayini Zokhuni Nezimayini
  • Isikole Esiphansi SaseSiyakhanyisa
  • Isikole Esiphansi SaseNgweni

Inkolo[hlela | Hlela umthombo]

I-Mangweni iyikhaya lezinkolelo eziningi ezehlukene, kuhlanganisa eyobuKristu, amaSulumane, noFakazi BakaJehova. UbuKristu nesonto lama-Baptist laseNazaretha bayinkolo evelele e-Mangweni enenani elikhulu noma isonto elisebenza, phakathi kwabo kukhona iSonto Lomndeni WamaKristu, iSonto LaseMethodist Lase-eMpangeni, iSonto Lomkhaya Wase-Victory, iSonto LeVangeli Eliphelele, iSonto LamaLuthela, iSonto Eliqinile, iSonto lamaBaptist, iSonto Lokuhlangana (Luthela LaseDashi), iSonto LamaWeseli, iSonto Lemodisi, iSonto Lasethodisi, Isiphambano Elingcwele neSonto LaseFelixton.

Ezemidlalo[hlela | Hlela umthombo]

I-Mangweni inomphakathi wezemidlalo onamandla, iningi labo elihlanganyela komunye noma ngaphezulu wale midlalo:

  • Igalofu
  • I-rugby
  • I-squash
  • Ichibi
  • Izinkomishi
  • Ikhilikithi
  • Ibhola likanobhutshuzwayo
  • I-hockey

Abantu abavelele[hlela | Hlela umthombo]

  • Vincent Koch, rugby player
  • Jessica Nkosi, actress
  • Celeste Ntuli, comedienne, presenter & actress
  • Mildred Oliphant, politician
  • Siyabonga Sangweni, footballer
  • Ian Vermaak, tennis player
  • Muzi, musician
  • Schalk Brits, Rugby World Cup winning hooker
  • Ihashi Elimhlophe, Maskandi musician
  • Fezile Makhanya, actor
  • Matthew Mole, musician
  • Sfiso Nene, Comedian
  • Mthandeni Mbambo,International Actor
  • Wiwi Gumede, Politician
  • Mthobisi Mtshali, Politician

Imithombo yezindaba yendawo[hlela | Hlela umthombo]

  • The Zululand Observer newspaper
  • Icora FM community radio station
  • Ikalamva Films[7]
  • Vibe Online

Idolobhana laseMangweni[hlela | Hlela umthombo]

I-Ngwelezane iyidolobhana elisemaphethelweni e-Mangweni.[8] Idolobhana liyikhaya leNgwelezane Hospital, [9] isikhungo semibhede engu-554 nesibhedlela esiphakeme. Idolobha liphinde libe ikhaya lesibhedlela esikhulu iQueen Nandi Regional Hospital. Lesi sibhedlela sibhekele kakhulu ukubelethisa, izifo zabesifazane kanye nezinsana.

Iphinde ibe yikhaya labantu abavelele , njengoNgqongqoshe Wamanzi Nokukhucululwa uSenzo Mchunu, OwayenguNgqongqoshe Wezemisebenzi uMildred Oliphant, Owayengusi owayengusihlalo we-Eskom Ben Ngubane, Umlingisi nomqondisi wamafilimu uWendy Gumede, Umlingiswa Wamazwe Omhlaba uMthandeni Mbambo, Abashisekeli Wezenhlalakahle uWiwi Gumede, uMthobisi Mtshali kanye noMsculabulawa.

I-Ngwelezane inikeza okunye kokuhlangenwe nakho okuhle kakhulu kwasebusuku ngokwamukela imicimbi ezindaweni zayo zokudlela ezivelele nasezindlini zokudlela. I-Ngwelezane yaziwa ngokuthula kwayo.

Ngo-2020 Izakhamuzi zahlangana ukuze zakhe ikomiti eluhlaza ebizwa ngokuthi "The Green Champions" eyakhiwa amalungu amasha ashisekayo omphakathi aholwa yi-Siyamthanda Community Services. I-Green Champions ihola ukuhluma kwe-Ngwelezane Township ngomkhankaso wabo wamasonto onke we- "Adopt A Spot", lapho bephenduka khona izindawo zokulahla ezingekho emthethweni nezindawo ezinganakwa zibe yi-Green Spaces.

Imithombo yolwazi[hlela | Hlela umthombo]

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 "Main Place Empangeni". Census 2011.
  2. https://uir.unisa.ac.za/bitstream/handle/10500/4620/Hale.pdf?isAllowed=y&sequence=1
  3. https://www.natalia.org.za/Files/40/Natalia%2040%202010%20Railway%20150%20pp%2020-31.pdf
  4. "Empangeni history - Empangeni information - Empangeni tourist attractions - Empangeni tourist destinations - Empangeniaccommodation - Kwa Zulu-Natal - KZN - Zululand". www.kznnorthhappenings.co.za
  5. https://dspace.nwu.ac.za/bitstream/handle/10394/5485/No_31(1992)_Cubbin_AE.pdf;jsessionid=232ECA974EB83655FCB3224DECE6BAC7?sequence=1
  6. 6.0 6.1 https://www.citizen.co.za/zululand-observer/news-headlines/2016/11/30/hammer-mans-reign-of-terror-revisited/
  7. https://www.infoisinfo.co.za/rdir/aWthbGFtdmEtZmlsbXMtLTgwMTQwNy0tMA==
  8. "Residents feel 'ripped off' by KZN municipality"[dead link], eNCA, 10 August 2013
  9. "Ngwelezane Hospital", KZN Department of Health, 04 August, 2015